Studia z Dziejów Państwa i Prawa Polskiego XXV, Kraków 2022
Hubert Mielnik
dr, Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie
ORCID: 0000-0002-6299-742X
Wielka eksploatacja małych gruntów. Ingerencje władz niemieckich w postępowania działowe gospodarstw rolnych prowadzone przez sądy polskie (nieniemieckie) w Generalnym Gubernatorstwie w latach 1939–1945
s. 119-138
Pobierz / Download /PDF/
DOI: 10.48269/2450-6095-sdpipp-25-006
Streszczenie
Artykuł ma na celu wskazanie jakimi sposobami organy władzy niemieckiej, administracyjne i sądowe, ingerowały w postępowania toczące się przed sądami polskimi (nieniemieckimi) w Generalnym Gubernatorstwie, których przedmiotem były działy gospodarstw rolnych. Teza artykułu zakłada, że władze niemieckie dokonywały ingerencji w funkcjonowanie sądów polskich (nieniemieckich) w przedmiotowym obszarze z powodu konieczności realizacji określonych celów politycznych w GG (efektywnej eksploatacji zasobów rolnych). Podstawowy materiał badawczy wykorzystany w artykule stanowią źródła archiwalne oraz źródła prawa. Analizując zachowane akta archiwalne oraz praktykę funkcjonowania sądownictwa w GG dostrzec można sposoby ograniczenia zjawiska rozdrabniania gospodarstw rolnych.
Słowa kluczowe: gospodarstwa rolne, prawo spadkowe, Generalne Gubernatorstwo, działy spadków
Summary
The great exploitation of the small lands. The interferences of the German authorities in the division proceedings of agricultural farms held before the Polish (non-German) courts in the General Government 1939–1945
The article aims to indicate how the German authorities, administrative and judicial, interfered in the proceedings before the Polish (non-German) courts in the General Government, the subject of which were farm divisions. The thesis of the article assumes that the German authorities interfered with the functioning of Polish (non-German) courts in the area in question due to the necessity to achieve certain political goals in the GG (effective exploitation of agricultural resources). The basic research material used in the article is archival sources and sources of law. By analyzing the preserved archival files and the practice of the functioning of the judiciary in the GG, one can see ways to reduce the phenomenon of fragmentation of farms.
Key words: agricultural farms, inheritance law, General Government, inheritance divisions
Źródła archiwalne
Archiwum Narodowe w Krakowie:
Sąd Apelacyjny w Krakowie: 745.
Archiwum Państwowe w Kielcach:
Sąd Okręgowy w Kielcach: 6.
Archiwum Państwowe w Lublinie:
Sąd Apelacyjny w Lublinie: 13/7; 13/40.
Sąd Okręgowy w Lublinie 1939–1944: 1/23; 1/100; 1/212; 1/278.
Archiwum Państwowe w Radomiu:
Prokurator Specjalnego Sądu Karnego w Lublinie Ekspozytura w Radomiu: 786.
Sąd Apelacyjny w Radomiu 1939–1945: 8.
Akty prawne
Kodex Napoleona, [w:] Prawo cywilne obowiązujące w Królestwie Polskim, t. I, wydał S. Zawadzki, Warszawa 1860, s. 357–1037.
Obwieszczenie z 19 sierpnia 1917 r., Przepisy przechodnie do ustawy postępowania cywilnego, Dziennik Urzędowy Departamentu Sprawiedliwości Tymczasowej Rady Stanu Królestwa Polskiego 1917, nr 1.
Powszechna księga ustaw cywilnych dla wszystkich krajów dziedzicznych niemieckich Monarchji austryjackiéj: z późniejszemi odnośnemi ustawami i rozporządzeniami, oprac. przez M. Zatorskiego i F. Kasparka, nakł. K. Malik, Cieszyn 1875.
Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z 29 listopada 1930 r. – Przepisy wprowadzające Kodeks postępowania Cywilnego (Dz.U. 1930, Nr 83, poz. 652).
Ustawodawstwo okresu nazistowskiego
Gesetz über die Neubildung deutschen Bauerntums. Bom 14. Juli 1933, „Reichsgesetzblatt” 1933, Teil. I, nr 85, s. 517–528.
Reichserbhofgesetz. Bom 29. September 1933, „Reichsgesetzblatt” 1933, Teil I, nr 108, s. 685–692.
Rozporządzenie o odbudowie wymiaru sprawiedliwości w Generalnym Gubernatorstwie z 26 października 1939 roku, Dziennik rozporządzeń Generalnego Gubernatora dla okupowanych polskich obszarów 1939, nr 1, s. 4.
Rozporządzenie o sądownictwie polskim w Generalnym Gubernatorstwie z dnia 19 lutego 1940 roku, Dziennik rozporządzeń Generalnego Gubernatora dla okupowanych polskich obszarów 1940, cz. I, nr 13, s. 64–68.
Literatura
Blajer P., Koncepcja prawna rolnika indywidualnego w prawie polskim na tle porównawczym, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków [cop. 2009].
Bömelburg H.-J., Musial B., Die deutsche Besatzungpolitik in Polen 1939–1945, [w:] Deutsch-polnische Beziehungen 1939–1945–1949. Eine Einführung, Hrsg. W. Borodziej, K. Ziemer, fibre Verlag, Osnabrück 2000, s. 43–112.
Deszczyński M.P., Podolska-Meducka A., Bibliografia historii gospodarczej Polski podczas II wojny światowej, Szkoła Główna Handlowa. Oficyna Wydawnicza, Warszawa 2006.
Dżugay J., Polityka agrarna Trzeciej Rzeszy, [s.n.], Warszawa 1937 (Wydawnictwo Polskiego Związku Zawodowego Rolników i Leśników z Wyższym Wykształceniem, z. 18).
Gapys J., Niemiecka polityka gospodarcza wobec ziemiaństwa w Generalnym Gubernatorstwie w latach 1939–1945, „UR Journal of Humanities and Social Sciences” 2020, nr 1, s. 88–116, https://doi.org/10.15584/johass.2020.1.5.
Gapys J., Sytuacja ekonomiczna wielkiej własności ziemskiej w rolnictwie w dystrykcie radomskim w latach 1939–1945, „Studia Kieleckie. Seria Historyczna” 2004, nr 4, s. 139–169.
Jastrzębowski W., Gospodarka niemiecka w Polsce: 1939–1944, „Czytelnik”, Warszawa 1946.
Kłusek M., Państwowy Bank Rolny w latach 1919–1949. Studium historyczno-prawne, Muzeum Pałac w Wilanowie, Warszawa 2013.
Koredczuk J., Dziedziczenie nieruchomości w świetle orzecznictwa sądów apelacji lwowskiej w okresie międzywojennym, E-Wydawnictwo. Prawnicza i Ekonomiczna Biblioteka Cyfrowa.
Wydział Prawa, Administracji i Ekonomii Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 2019 (Prace Naukowe Wydziału Prawa, Administracji i Ekonomii Uniwersytetu Wrocławskiego; e-Monografie, nr 138).
Łuczak Cz., Polityka ludnościowa i ekonomiczna hitlerowskich Niemiec w okupowanej Polsce, Wydawnictwo Poznańskie, Poznań 1979.
Machałek M., Przemiany polskiej wsi w latach 1918–1939, „Klio. Czasopismo poświęcone dziejom Polski i powszechnym” 2013, t. 26, nr 3, s. 55–80, http://dx.doi.org/10.12775/KLIO.2013.033.
Martysz Cz., Gospodarczy cud Trzeciej Rzeszy – prawda czy mit?, „Studia i Prace Kolegium Zarządzania i Finansów” 2013, z. 127, s. 9–26.
Mielnik H., Prawo sprawdzenia prawomocnych orzeczeń sądów polskich (nieniemieckich) w Generalnym Gubernatorstwie w okresie II wojny światowej. Orzecznictwo Wyższego Sądu Niemieckiego w Radomiu, „Czasopismo Prawno-Historyczne” 2020, t. LXXII, nr 1, s. 211–240, https://doi.org/10.14746/cph.2020.1.12.
Mielnik H., Sądownictwo polskie (nieniemieckie) w dystrykcie lubelskim Generalnego Gubernatorstwa w latach 1939–1944, Wydawnictwo Uniwersytetu Marii-Curie Skłodowskiej, Lublin 2020.
Piekarski M., Działy spadkowe gospodarstw wiejskich (de lege ferenda), „Głos Sądownictwa” 1939, nr 7–8, s. 605–615.
Rajca Cz., Walka o chleb 1939–1944. Eksploatacja rolnictwa w Generalnym Gubernatorstwie, Rada Naukowa Towarzystwa Opieki nad Majdankiem – Państwowe Muzeum na Majdanku, Lublin 1991 (Biblioteka „Zeszytów Majdanka”, t. 2).
Schwaneberg S., Eksploatacja gospodarcza Generalnego Gubernatorstwa przez Rzeszę Niemiecką w latach 1939–1945, „Pamięć i Sprawiedliwość” 2009, nr 1, s. 133–154.
Styś W., Rozdrabnianie gruntów chłopskich w byłym zaborze austriackim od roku 1787 do 1931, nakł. Towarzystwa Naukowego we Lwowie, Lwów 1934.
Uruszczak W., Perwersyjne funkcje niemieckiego „prawa” w Generalnym Gubernatorstwie (1939–1945), „Z Dziejów Prawa” 2019, t. XII (20), s. 681–707, https://doi.org/10.31261/ZDP.2019.20.40.
Wrzyszcz A., Oddziaływanie ideologii nazistowskiej na sądownictwo niemieckie w Generalnym Gubernatorstwie w latach 1939–1945, „Studia nad Faszyzmem i Zbrodniami Hitlerowskimi” 2009, t. XXXI, s. 99–119.
Wrzyszcz A., Okupacyjne sądownictwo niemieckie w Generalnym Gubernatorstwie 1939–1945. Organizacja i funkcjonowanie, Wydawnictwo Uniwersytetu Marii-Curie Skłodowskiej, Lublin 2008.