Studia z Dziejów Państwa i Prawa Polskiego XXVII, Kraków 2024

Tomasz Szczygieł

dr n. pr., Uniwersytet Śląski w Katowicach

ORCID: 0000-0002-7017-0000

O materialnym elemencie definicji przestępstwa w projektach kodyfikacji prawa karnego materialnego Polski Ludowej 1944–1969

s. 69-87

Loader Loading...
EAD Logo Taking too long?

Reload Reload document
| Open Open in new tab

Pobierz / Download /PDF/

DOI: 10.48269/2450-6095-sdpipp-27-004

Streszczenie

Artykuł dotyczy kwestii genezy materialnego elementu definicji przestępstwa w projektach kodyfikacji prawa karnego materialnego Polski Ludowej 1944–1969. W pracy została przedstawiona problematyka wpływu przepisów prawa karnego wojskowego, przede wszystkim kodeksu karnego Wojska Polskiego, na kształt przyjętych następnie rozwiązań prawa karnego powszechnego. Ponadto został ukazany proces ewolucji rozwiązań proceduralnych mających przekładać się na postrzeganie przestępstwa jako czynu społecznie szkodliwego. Główny wątek opracowania poświęcony został trwającej ponad dwadzieścia lat dyskusji kodyfikacyjnej nad wprowadzeniem materialnego ujęcia przestępstwa do przyszłego kodeksu karnego. Poruszone zostały kluczowe wątpliwości związane z takim pojmowaniem przestępstwa na gruncie obowiązującego wówczas prawa. Ponadto rozwiązania zawarte w projektach kodeksu karnego z lat 1951, 1956, 1963 i 1968 zostały scharakteryzowane w konfrontacji z sowieckim regulacjami z lat 1926 i 1960.

Słowa kluczowe: przestępstwo, prawo karne, Polska Rzeczpospolita Ludowa, prawo karne wojskowe

Summary

On the material element of the definition of crime in the projects of codification of the substantive criminal law of Poland 1944–1969

The article concerns the issue of the genesis of the material element of the definition of crime in the projects of codification of the substantive criminal law in Poland 1944–1969 (1944–1952: Republic of Poland; from 1952 onwards: People’s Republic of Poland). The work presents the impact of the provisions of military criminal law, primarily the Penal Code of the Polish Army, on the shape of the subsequently adopted solutions of common criminal law. In addition, the process of evolution of procedural solutions that translates into the perception of crime as a socially harmful act was shown. The main topic of the study was devoted to the codification discussion lasting over twenty years on introducing a material approach to crime into the future Penal Code. Key doubts were raised regarding this understanding of crime under the law in force at that time. Moreover, the solutions included in the drafts of the penal code from 1951, 1956, 1963, and 1968 were also characterized by confrontation with the Soviet regulations from 1926 and 1960.

Key words: crime, criminal law, Polish People’s Republic, military criminal law

Bibliografia / Bibliography

Źródła archiwalne
Potępa J., Uwagi do projektu nowelizacji rozdziału I k.k., opracowanego przez L. Lernella naczelnika Wydziału Prawa Karnego Ministerstwa Sprawiedliwości (6 listopada 1947 roku), AAN MS, sygn. 285/1941.
Problematyka wstępna części ogólnej kodeksu karnego (załącznik nr 1 do wniosku o podjęcie uchwały w sprawie opracowania nowego kodeksu karnego), AAN, MS, sygn. 285/1936.
Protokół posiedzenia Sekcji Prawa Materialnego z 6 listopada 1947 roku, AAN, MS, sygn. 285/1941.
Protokół ZPKM przy MS z 25 października 1965 roku, cz. I, AAN, MS, sygn. 285/1844.
Rajzman H., Zagadnienie materialnej definicji przestępstwa, (K.Kod.147/9/1/64, pismo z dnia 7 lipca 1964), oraz projekt przepisów (AAN, MS. sygn. 220).
Wolter W., Materialne ujęcie przestępstwa (K.Kod.147/5/1/64), AAN, MS, sygn. 220. Założenia społeczno-polityczne do projektu kodeksu karnego (K. Kod. 147/22/1/64), wersja I, AAN, MS, sygn. 285/220.

Akty prawne
Ustawa z dnia 17 marca 1921 r. – Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej, Dz.U. z 1921 r., nr 44, poz. 267.
Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 21 października 1932 r. – Kodeks karny wojskowy, Dz.U. z 1932 r., nr 91, poz. 765.
Dekret Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 29 września 1936 r. – Kodeks wojskowego postępowania karnego, Dz.U. z 1936 r., nr 76, poz. 537.
Dekret Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego z dnia 23 września 1944 r. – Kodeks Karny Wojska Polskiego, Dz.U. z 1944 r., nr 6, poz. 27.
Ustawa z dnia 27 kwietnia 1949 r., o zmianie przepisów postępowania karnego, Dz.U. z 1949 r., nr 32, poz. 238.
Ustawa z dnia 20 lipca 1950 r., o zmianie przepisów postępowania karnego, Dz.U. z 1950 r., nr 38, poz. 348.
Obwieszczenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 2 września 1950 r., o ogłoszeniu jednolitego tekstu kodeksu postępowania karnego, Dz.U. z 1950 r., nr 40, poz. 364.
Dekret z dnia 21 grudnia 1955 r. o zmianie przepisów postępowania karnego, Dz.U. z 1955 r., nr 46, poz. 309.
Ustawa z dnia 30 marca 1965 r. o sądach społecznych, Dz.U. z 1965 r., nr 13, poz. 92.

Projekty
Projekt kodeksu karnego Polski Ludowej. Część ogólna, Wydawnictwo Ministerstwa Sprawiedliwości, Warszawa 1951.
Projekt kodeksu karnego Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej i przepisy wprowadzające, Wydawnictwo Prawnicze, Warszawa 1956.
Projekt kodeksu karnego, Wydawnictwo Prawnicze, Warszawa 1963.
Projekt kodeksu karnego. Część ogólna. Wprowadzenie, Wydawnictwo Prawnicze, Warszawa 1966.
Projekt kodeksu karnego oraz przepisów wprowadzających kodeks karny, Wydawnictwo Prawnicze, Warszawa 1968.

Literatura
Andrejew I., Polskie prawo karne w zarysie, PWN, Warszawa 1973.
Andrejew I., Lernell L., Sawicki J., Prawo karne Polski Ludowej, Wydawnictwo Prawnicze, Warszawa 1954.
Andrejew I., Sawicki J., Istota przestępstwa w Polsce Ludowej. Kilka uwag z zakresu teorii prawa karnego, Wydawnictwo Ministerstwa Sprawiedliwości, Warszawa 1949.
Andrejew I., Świda W., Wolter W., Kodeks karny z komentarzem, Wydawnictwo Prawnicze, Warszawa 1973.
Andrejew I., Zarys prawa karnego państw socjalistycznych, PWN, Warszawa 1975.
Cyprian T., Glosa do postanowienia z dnia 6 września 1956 r., (IV K.O. 45/55), „Państwo i Prawo” 1957, nr 2, s. 426–428.
Gercenzon A., Prawo karne. Część ogólna, Warszawa 1952.
Kaczmarek T., Społeczne niebezpieczeństwo czynu i jego bezprawność jako dwie cechy przestępstwa, Wrocław 1966 (Acta Universitatis Wratislaviensis, nr 49, Prawo XVI).
Kochanowski J., Przeciwko pośpiesznej kodyfikacji karnej, „Palestra” 1990, t. 34, nr 8–9, s. 11–18.
Kodeks karny republik sowjeckich, tł. z oryg. R. Lemkin i T. Kochanowicz; przy współudz. L. Dworzaka, Z. Papierkowskiego, R. Piotrowskiego; słowo wstępne J. Makarewicz, Warszawa 1927.
Krauze Z., Sądy społeczne przestają być eksperymentem, „Ławnik Ludowy” 1965, nr 6, s. 1–6.
Lernell L., Kodyfikacja czy reforma prawa karnego materialnego, „Demokratyczny Przegląd Prawniczy” 1947, nr 4, s. 22–29.
Lernell L., Uwagi o nowelizacji i kodyfikacji prawa karnego. Czy konieczna reforma części ogólnej k.k.?, „Demokratyczny Przegląd Prawniczy” 1947, nr 10, s. 26–31.
Lityński A., O prawie i sądach początków Polski Ludowej, Temida 2, Białystok 1999.
Lityński A., O „Podstawach ustawodawstwa karnego ZSRR” z 1958 r. oraz o kodeksie karnym RSFRR z 1960 r., „Miscellanea Historico-Iuridica” 2009, t. 7, s. 175–193.
Makarewicz J., Kodeks karny z komentarzem, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Lwów 1938.
Maksimiuk D., Rok 1956 w Polsce. Sądy, prokuratury, prawo karne, IPN, Białystok 2016.
Mieńszagin W.D., Prawo karne. Część ogólna, Warszawa 1952.
Mioduski K., Art. 7 Kodeksu Karnego Wojska Polskiego, „Wojskowy Przegląd Prawniczy” 1947, nr 4, s. 352–359.
Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izby Cywilnej i Izby Karnej, Wydawnictwo Prawnicze, Warszawa 1953, t. IV.
Orzecznictwo Sądu Najwyższego z zakresu materialnego prawa karnego (1945–1957). Zbiór analityczny w ujęciu przedmiotowym i artykułowym, oprac. G. Auscaler, Wydawnictwo Prawnicze, Warszawa 1958.
Postanowienie SN z dnia 6 września 1956 r., IV K.O. 45/55, „Państwo i Prawo” 1957, nr 2, s. 425–426.
Rajzman H., Gwoli ścisłości. Uwagi na marginesie glosy prof. T. Cypriana, „Państwo i Prawo” 1957, z. 7–8, s. 219–222.
Stan nauki prawa karnego. Konferencja teoretyków i praktyków prawa karnego. Materiały z prac przygotowawczych do I Kongresu Nauki Polskiej, Wydawnictwo Ministerstwa Sprawiedliwości, Warszawa 1950.
Szczygieł T., Prawnicy „starej nadbudowy” w „nowej bazie”, czyli o problemie kodyfikacji prawa karnego materialnego Polski Ludowej na początku lat pięćdziesiątych, „Miscellanea Historico-Iuridica” 2017, t. 16, z. 2, s. 113–134.
Szerer M., Po wstępnych pracach nad kodeksem karnym, „Nowe Prawo” 1957, nr 7–8, s. 92–98.
Śliwiński S., Zasadnicze problemy nowej kodyfikacji prawa karnego procesowego (streszczenie referatu wygłoszonego 19 grudnia 1956 roku na posiedzeniu Wydziału Karnego Komisji Kodyfikacyjnej), „Nowe Prawo” 1957, nr 3, s. 3–8.
Świda W., Prawo karne, PWN, Warszawa 1960.