Studia z Dziejów Państwa i Prawa Polskiego XXVII, Kraków 2024

Zdzisław Zarzycki

dr hab., Uniwersytet Jagielloński w Krakowie

ORCID: 0000-0002-4013-886X

Kariera lojalnego urzędnika na prowincji Królestwa Polskiego na przykładzie Jana Alojzego Drabikowskiego (1794–1865) w Sandomierzu

s. 121-151

DOI: 10.48269/2450-6095-sdpipp-27-007

Streszczenie

Jan Alojzy Drabikowski urodził się w Bieruniu na Śląsku (zabór pruski) w 1794 r. w rodzinie mieszczańskiej wyznania rzymskokatolickiego. Początkowo nosił nazwisko Drabik po ojcu Józefie, ale zmienił w czasach szkolnych na bardziej polsko brzmiące i szlacheckie. Po ukończeniu nauki w pruskim gimnazjum cysterskim w Rudach [Wielkich] w 1811 r. rozpoczął trwającą ponad 45 lat służbę cywilną w aparacie administracji szczebla lokalnego w Królestwie Polskim. Zdał wymagane egzaminy na urzędnika administracyjnego służby cywilnej klasy II (1823) i klasy III (1826).
Karierę urzędniczą zaczął jako honorowy (bezpłatny) aplikant przysięgły przy sądzie pokoju powiatu olkuskiego (1812–1815). Przez trzy kolejne lata był etatowym kancelistą w Olkuszu (1815–1819), a później kancelistą w Sądzie Policji Poprawczej w Jędrzejowie i Chęcinach (1819–1823). Następnie przeniósł się na stanowisko urzędnicze adiunkta dozoru miasta obwodu w Opatowie (1823–1831). Po upadku powstania listopadowego przez 11 lat (od 1 października 1831 r. do jesieni 1842 r.) był komisarzem obwodu sandomierskiego, a następnie (po reorganizacji administracji) przez prawie 15 lat był naczelnikiem powiatu sandomierskiego (od jesieni 1842 r. do 20 czerwca 1857 r.). Przełożeni mieli o Drabikowskim wyjątkowo pozytywną opinię. Za swoją lojalną, wiernopoddańczą służbę urzędniczą (cywilną) od władz carskich otrzymał liczne nagrody pieniężne, wyróżnienia i ordery (Świętego Stanisława IV klasy w 1832 r.; Świętej Anny III klasy w 1834 r. i Świętego Włodzimierza IV klasy w 1842 r.), nobilitowano go za służbę urzędniczą (1841), pozwolono mu kupić od prywatnego właściciela szlachecki folwark we wsi Trzykosy koło Koprzywnicy w 1847 r., a najbardziej cenioną formą nagrody było nadanie mu w 1853 r. herbu Trzy Kosy, który sam sobie ułożył od posiadanych już dóbr szlacheckich. Pod koniec kariery urzędniczej tytułowano go radcą stanu (1854), a na emeryturę urzędniczą przechodził już jako radca dworu (z prawem do munduru), czyli dosłużył się aż piątej klasy w hierarchii urzędniczej. Emeryturę urzędniczą spędził w swoim folwarku w Trzykosach w otoczeniu rodziny; zajął się też budową młyna wodnego i działalnością społeczną. Zmarł w Radomiu wiosną 1865 r. w wieku 71 lat.
Słowa kluczowe: Jan Alojzy Drabikowski, dozorca obwodu, obwód sandomierski, komisarz obwodu sandomierskiego, powiat sandomierski, naczelnik powiatu sandomierskiego, urzędnicy w Królestwie Polskim, szlachta urzędnicza w Królestwie Polskim

Summary

The career of a loyal official in the provinces of the Kingdom of Poland on the example of Jan Alojzy Drabikowski (1794–1865) in Sandomierz

Jan Alojzy Drabikowski was born in Bieruń, a small town in Silesia (the Prussian Partition) in 1794 into a bourgeois Roman Catholic family. Initially, he had the surname Drabik like his father Józef, but during his school years he changed it to a more Polish sounding and noble one. After graduating from the Prussian Cistercian gymnasium in Rudy Wielkie (in Silesia) in 1811, at the age of 18, he began civil service at the local level of the administrative apparatus in the Kingdom of Poland, which continued for over 45 years. He passed the required examinations for civil service administrative officials of Class 2 (1823) and Class 3 (1826).
He started his clerical career as an honorary (unpaid) sworn trainee at the Olkusz County Peace Court (1812–1815). For the following three years he was a full-time clerk in Olkusz (1815–1819), and later, a clerk in the Court of Correctional Police in Jędrzejów and Chęciny (1819–1823). He then moved to a clerical position of Assistant of the Supervisor of the District Town in Opatów (1823–1831). After the fall of the November Uprising, he was Commissioner of the Sandomierz District for 11 years (from 1 October 1831 to 1842), and then, after the reorganisation of the administration, was Governor of the Sandomierz District for about 15 years (from 1842 to 20 June 1857).
Drabikowski’s superiors had an exceptionally high opinion of him. For his (civil) loyal and subservient clerical service as an official, he received from the tsarist authorities numerous monetary awards, distinctions and orders (St Stanislaus, 4th class, in 1829; St Anne, 3rd class, in 1834 and St Vladimir, 4th class, in 1842). He was given nobility for clerical service (1841), he was allowed to buy a farm in the village of Trzykosy (near Koprzywnica) in 1847, and in 1853 the tsar of Russia granted him the tile of nobility and the Three Scythes coat of arms. At the end of his clerical career, he was titled State Councillor (1854), and retired as a court councillor, i.e. reached as many as five classes in the clerical hierarchy. He spent the period of his civil servant’s retirement on a farm in the village of Trzykosy in the company of his family. He died in Radom in the spring of 1865 at the age of 71.

Key words: Jan Alojzy Drabikowski, district supervisor, Sandomierz district, commissioner of the Sandomierz district, Sandomierz County, governor of Sandomierz County, officials in the Kingdom of Poland, official nobility in the Kingdom of Poland

Bibliografia / BibliographyŹródła archiwalne
Archiwum Archidiecezjalne w Katowicach
Księgi metrykalne: parafia Bieruń Stary św. Bartłomieja Apostoła: chrzty (1763–1792), sygn. 50/973 (1792–1817), sygn. 50/12; pogrzeby (1757–1797), sygn. 50/1914 (1797–1824), sygn. 50/23.
Archiwum Państwowe w Katowicach
Zespół: Królewski Sąd Powiatowy w Pszczynie, akta nr 12/3113, testament: Acten des Organisten Joseph Drabik in Berun, sygn. 405.
Archiwum Państwowe w Radomiu
Zespół: Kontrola Skarbowa Dochodów Stemplowych w Radomiu, akta spadku Jana Alojzego Drabikowskiego, sygn. 173.
Zespół: Rząd Gubernialny Radomski, akta personalne: Jan Drabikowski, vol. I, sygn. 1219 (nr mikrofilmu 901493).
Archiwum Państwowym w Kielcach oddział w Sandomierzu
Zespół: Naczelnik Powiatu Sandomierskiego, akta przejazdu znakomitych osób, sygn. 1.

Akty prawne
Dziennik Praw Królestwa Polskiego
Postanowienie namiestnika z dnia 5 lutego 1816 r. o organizacji władz administracyjnych, DPKP 1816, t. 2, s. 31–68.
Postanowienie namiestnika Królestwa Polskiego z 12 listopada 1816 r. w sprawie powołania Komisji Egzaminacyjnej i egzaminów państwowych dla kandydatów ubiegających się o urząd publiczny, DPKP 1816, t. 2, s. 225–255.
Ukaz Mikołaja I z dnia 29 września/11 października 1842 r. [o zastąpieniu obwodów powiatami], DPKP 1842, nr 79, t. 30, s. 281–285.

Prasa
„Biblioteka Warszawska” 1855, t. 4, s. 381.
„Gazeta Codzienna” z 29 września/11 października 1853 r., nr 267, s. 1.
„Gazeta Rządowa Królestwa Polskiego” z 16/28 lipca 1848 r., nr 165, s. 1361–1362.
„Gazeta Rządowa Królestwa Polskiego” z 2/14 maja 1852 r., nr 106, s. 728.
„Gazeta Rządowa Królestwa Polskiego” z 22 lipca/3 sierpnia 1852 r., nr 169, s. 1209.
„Gazeta Rządowa Królestwa Polskiego” z 28 września/10 października 1853 r., nr 225, s. 1687.
„Gazeta Rządowa Królestwa Polskiego” z 25 czerwca/7 lipca 1857 r., nr 146, s. 1117.
„Gazeta Rządowa Królestwa Polskiego” z 20 stycznia/1 lutego 1858 r., nr 23, s. 163.
„Kronika Wiadomości Krajowych i Zagranicznych” z 26 czerwca/8 lipca 1857 r., nr 174, s. 1.
„Kurier Warszawski” z dnia 29 września/11 października 1853 r., nr 267, s. 1305.
„Warszawska Gazeta Policyjna” z 26 stycznia/7 lutego 1854 r., nr 38, s. 1.

Opracowanie
Bartel W.M., Dozory w insurekcji kościuszkowskiej, „Czasopismo Prawno-Historyczne” 1954, t. 6, z. 2, s. 78–103.
Caban W., Ziemiaństwo Królestwa Polskiego wobec ruchu niepodległościowego w latach 1833–1856, [w:] Ziemiaństwo a ruchy niepodległościowe w Polsce XIX–XX wieku, red. W. Caban, M.B. Markowski, Kieleckie Towarzystwo Naukowe, Kielce 1994, s. 7–16.
Chądzyński J.N., Wspomnienia sandomierskie i opis miasta Sandomierza w dwóch częściach, Drukarnia Jana Kaczanowskiego, Warszawa 1850, ss. 184.
Cichoń P., Pozycja ustrojowa dozorcy w administracji Rzeczypospolitej szlacheckiej, „Państwo i Społeczeństwo” 2006, nr 4, s. 53–72.
Ćwik W., Dozorcy miast województwa mazowieckiego (1818–1821), „Studia z Dziejów Państwa i Prawa Polskiego” 2000, t. V, s. 169–177.
Hapak E., Okoliczności, przebieg i następstwa sprowadzenia relikwii bł. Wincentego Kadłubka do katedry sandomierskiej w 1845 r., „Studia Sandomierskie” 2022, t. 29, s. 5–22.
Hoff E., Adiunkt dozorca miasta, [w:] A. Kulecka, E. Hoff, Urzędy, stanowiska i tytuły urzędowe w Królestwie Polskim (1815–1915). Materiały do słownika, Wydawnictwo Uniwersytetu Jana Kochanowskiego, Warszawa 2017, s. 126.
Hoff E., Deboli Henryk, [w:] Urzędnicy Królestwa Polskiego (1815–1915). Materiały do biogramów. Wpisy z bazy danych, red. A. Kulecka, Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2019, s. 521–522.
Kotkowski S., Szumił H.I., Seminarium duchowne w Sandomierzu w latach 1820–1926, Wydawnictwo Diecezjalne i Drukarnia – Sandomierz, Sandomierz 2010, ss. 560.
Krzesiński S., Koleje życia czyli materiały do historii teatrów prowincjonalnych, oprac. S. Dąbrowski, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1957, ss. 547.
Kukulski J., Generałowie carscy i ich majątki ziemskie w Królestwie Polskim (1835–1920), Neriton, Warszawa 2007, ss. 393.
Kulecka A., Hoff E., Urzędy, stanowiska i tytuły urzędowe w Królestwie Polskim (1815–1915). Materiały do słownika, Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2017, ss. 518.
Kulecka A., Komisarz delegowany w obwodzie, [w:] A. Kulecka, E. Hoff, Urzędy, stanowiska i tytuły urzędowe w Królestwie Polskim (1815–1915). Materiały do słownika, Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2017, s. 46.
Kulecka A., Naczelnik powiatu (1842 r.), [w:] A. Kulecka, E. Hoff, Urzędy, stanowiska i tytuły urzędowe w Królestwie Polskim (1815–1915). Materiały do słownika, Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2017, s. 69.
Kuligowska A., Trudne początki: teatr łódzki w latach 1844–1863, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław 1976, ss. 130.
Łepkowski T., Jelski Ludwik, „Polski Słownik Biograficzny” 1965, t. 11, s. 156–158.
Machut-Kowalczyk J., Baza źródłowa do badań nad administracją pośredniego szczebla w Królestwie Polskim do 1866 roku, „Studia z Dziejów Państwa i Prawa Polskiego” 2016, t. XIX, s. 199–209.
Marcinkowski S., Sandomierz w okresie Królestwa Polskiego (1815–1864), [w:] Dzieje Sandomierza, t. III: 1795–1918, red. H. Samsonowicz, Polskie Towarzystwo Historyczne, Warszawa 1993, s. 37–104.
Nowak A., Mokulski Kajetan, [w:] Urzędnicy Królestwa Polskiego (1815–1915). Materiały do biogramów. Wpisy z bazy danych, red. A. Kulecka, Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2019, s. 1959.
Osiecka M., Urzędnicy Komisji Rządowych Królestwa Polskiego w latach 1815–1867, „Miscellanea Historico-Archivistica” 2014, t. 21, s. 171–196.
Osiński T., Komisarze obwodu (naczelnicy powiatu) zamojskiego w latach 1816–1866, „Rocznik Lubelski” 2009, nr 35, s. 116–137.
Ostrowska A., Buszen Kristian, [w:] Urzędnicy Królestwa Polskiego (1815–1915). Materiały do biogramów. Wpisy z bazy danych, red. A. Kulecka, Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2019, s. 346.
Ostrowska A., Deboli Henryk Zygmunt Mamert, [w:] Urzędnicy Królestwa Polskiego (1815–1915). Materiały do biogramów. Wpisy z bazy danych, red. A. Kulecka, Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2019, s. 522.
Ostrowska A., Domański Leopold, [w:] Urzędnicy Królestwa Polskiego (1815–1915). Materiały do biogramów. Wpisy z bazy danych, red. A. Kulecka, Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2019, s. 573–574.
Ostrowska A., Jelski Ludwik, [w:] Urzędnicy Królestwa Polskiego (1815–1915). Materiały do biogramów. Wpisy z bazy danych, red. A. Kulecka, Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2019, s. 1136.
Ostrowska A., Malczewski Salezy, [w:] Urzędnicy Królestwa Polskiego (1815–1915). Materiały do biogramów. Wpisy z bazy danych, red. A. Kulecka, Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2019, s. 1791.
Patkowski A., Deboli Henryk, „Polski Słownik Biograficzny” 1939–1946, t. 5, s. 41–42. Drabikowski, [w:] Polska encyklopedia szlachecka, t. 5: Wykazy polskich rodzin szlacheckich, t. 2, oprac. S.J. Starykoń-Kasprzycki, M. Dmowski, Wydawnictwo Instytutu Kultury Historycznej, Warszawa 1936, s. 139.
Poznański K., Oświata i szkolnictwo w Królestwie Polskim 1831–1869. Lata zmagań i nadziei, t. 1: Przebudowa systemu szkolnictwa i wychowania w Królestwie Polskim w latach 1831–1839, Akademia Pedagogiki Specjalnej im. Marii Grzegorzewskiej, Warszawa 2001, ss. 190.
Poznański K., Oświata i szkolnictwo w Królestwie Polskim 1831–1869. Lata zmagań i nadziei, t. 2: Szkoły rzemieślniczo-niedzielne, Akademia Pedagogiki Specjalnej im. Marii Grzegorzewskiej, Warszawa 2001, ss. 155.
Raszewski, Raszowski, Wincenty, [w:] Słownik biograficzny teatru polskiego 1765–1965, red. Z. Raszewski et al., Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1973, s. 585.
Rostocki W., Postawa polityczna komisarzy obwodowych w 1830–1831 r., [w:] Społeczeństwo Królestwa Polskiego, t. 3: Studia o uwarstwieniu i ruchliwości społecznej, red. W. Kula, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1968, s. 5–45.
Sławiński P., Kształcenie młodzieży w Sandomierzu w latach 1815–1914, Libron, Kraków 2013, ss. 297.
Sławiński P., Szkolnictwo elementarne Sandomierza w latach 1815–1914, Armoryka–Spichlerz, Sandomierz 2012, ss. 300.
Sławiński P., Szkoła rzemieślniczo-niedzielna w Sandomierzu w latach 1839–1906, Armoryka, Sandomierz 2008, ss. 84.
Smyk G., Korpus urzędników cywilnych w guberniach Królestwa Polskiego w latach 1867–1915, Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin 2004, ss. 282.
Szczepański J., Urzędnicy administracji państwowej Królestwa Polskiego w latach 1815–1866 (na przykładzie guberni radomskiej), Wydawnictwo Uniwersytetu Jana Kochanowskiego, Kielce 2015, ss. 144.
Szlachta Guberni Augustowskiej, Lubelskiej i Radomskiej wylegitymowana w Królestwie Polskim w latach 1836–1861, oprac. E. Sęczys, Naczelna Dyrekcja Archiwów Państwowych, Warszawa 2018, s. 90.
Szlachta wylegitymowana w Królestwie Polskim w latach 1836–1861, oprac. E. Sęczys, przyg. do druku S. Górzyński, Naczelna Dyrekcja Archiwów Państwowych, Wydawnictwo DiG, Warszawa 2007, ss. 854.
Szylar A., Działalność oświatowa benedyktynek sandomierskich w latach 1616–1865, Towarzystwo Naukowe Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, Lublin 2002, ss. 247.
Teatr w Sandomierzu, www.szukajwarchiwach.gov.pl/kolekcje/-/kolekcje/29191 [dostęp:10.07.2024].
Tokarz W., Wojna polsko-rosyjska 1830 i 1831, Miles, Kraków 2021, ss. 656.
Tomaszewski W., Między salonem a jarmarkiem: życie muzyczne na prowincji Królestwa Polskiego w latach 1815–1862, t. 14: Z dziejów kultury czytelniczej w Polsce, Biblioteka Narodowa, Wydawnictwo DiG, Warszawa 2002, ss. 479.
Uruski S., Kosiński A.A., Włodarski A., Rodzina, herbarz szlachty polskiej, t. 3, Gebethner i Wolff (S. Orgelbranda i Synowie), Warszawa 1906, s. 242.
Urzędnicy Królestwa Polskiego (1815–1915). Materiały do biogramów. Wpisy z bazy danych, red. A. Kulecka, Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2019, ss. 3559.
Zub J., Działalność budowlana Sióstr Miłosierdzia w sandomierskim Szpitalu Św. Ducha, „Zeszyty Sandomierskie” 1997, nr 6, s. 21–25.
Żebrowski Franciszek Salezy, [w:] Słownik biograficzny teatru polskiego 1765–1965, red. Z. Raszewski et al., Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1973, s. 861.

Spis treści