Studia z Dziejów Państwa i Prawa Polskiego XXIII, Kraków 2020

Алексей Кресин

доктор юридических наук, Институт государства и права им. В.М. Корецкого НАН Украины

ORCID: 0000-0002-4016-6596

Социально-волевая теория позитивного национального правопорядка в учениях варшавских юристов 1807–1831 годов

s. 111-139

DOI: 10.48269/2450-6095-sdpipp-23-006

Резюме

В статье рассмотрено формирование идеи национального правопорядка в учениях варшавских юристов 1807–1831 гг. как позитивного, конкретно-социального, формирующегося на основе реализации воли общества к государственному строительству и правотворчеству. Показано, что для рассматриваемого периода характерно формирование нового качества мышления юристов, которые стремились к освоению мира права на неметафизических, позитивистских, социальных мировоззренческих основаниях. И основным элементом впервые концептуализированной собственно правовой картины мира стал национальный правопорядок. Социально-волевая теория варшавских юристов провозглашала сознательное созидание права народом через коллективную волю как реализацию индивидуальной и коллективной свободы для обеспечения общественных потребностей и реализации идеалов. Презумпциями этой теории были: равенство народов как носителей общественной воли, их право определять форму и содержание своего права, а также требование государственности как политического самоопределения народа.

Ключевые слова: национальный правопорядок, позитивизм, правовая картина мира, социально-волевая теория правотворчества

Summary

Socio-volitional Theory of Positive National Legal Order in the Teachings of Warsaw Lawyers in 1807–1831

The article considers the formation of the idea of national legal order in the teachings of Warsaw lawyers in 1807–1831 as a positive, concrete-social, formed on the basis of the realization of the will of society to state building and law-making. It is shown that the period under consideration is characterized by the formation of a new quality of thinking of lawyers who sought to master the world of law on non-metaphysical, positivist, social worldview bases. And the main element of the first conceptualized strictly legal picture of the world became the national legal order. The social-volitional theory of Warsaw lawyers proclaimed the conscious creation of law by the people through the collective will as the realization of individual and collective freedom to meet social needs and to realize the ideals. The presumptions of this theory were: the equality of peoples as bearers of public will, their right to determine the form and content of their laws, as well as the demand for statehood as a political self-determination of the people.

Key words: national legal order, positivism, legal picture of the world, social-volitional theory of law-making

Bibliografia / Bibliography
Источники
Bandtkie J.W., Co stanowi prawnika, „Pamiętnik Warszawski” 1816, t. VI.
Bandtkie J.W., O uprawnieniu dzieci przez zaszły związek małżeński czynionem, [w:] idem, Zbiór rospraw o przedmiotach prawa polskiego, Warszawa–Wilno 1812.
Bandtkie J.W., Uwagi o potrzebie nauki prawa w naszym kraju w szczegolności, a o użytku onejże w ogolności, Warszawa 1814.
Bandtkie J.W., Wywod historyczny praw mieyskich w Polsce dawney obowiązuiących, [w:] idem, Zbiór rospraw o przedmiotach prawa polskiego, Warszawa–Wilno 1812.
[A. Bieńkowski], Upominek pogrobowy Ś.P. Kazimierza Pliszki Podlasianina. Rzecz o sukcesji, czyli uwagi nad prawem przyrodzonym do spadku, Warszawa 1827.
Brodziński K., O narodowości Polaków, z przedmową i objaśnieniami W. Rejndla, Warszawa 1917.
Czacki T., Mowa przy otwarciu Gimnazyum Wołyńskiego w Krzemieńcu d. 13 października 1805 r., [w:] Wiek XIX. Sto lat myśli polskiej. Życiorysy, streszczenia, wyjątki, t. I, Warszawa–Kraków 1906.
Czacki T., O litewskich i polskich prawach, o ich duchu, źrzódłach, związku i o rzeczach zawartych w pierwszym Statucie dla Litwy 1529 r. wydanem, t. I, Warszawa 1800; t. I, Kraków 1861.
Gałędek M., Klimaszewska A., Pomianowski P., Prace Komitetu Cywilnego Reformy nad przygotowaniem narodowej kodyfikacji prawa cywilnego i procedury cywilnej w przededniu utworzenia Królestwa Polskiego (1814–1815) – edycja źródłowa. Część I, „Krakowskie Studia z Historii Państwa i Prawa” 2019, t. 12, z. 2.
Heylman A., Myśli o nauce prawa i prawodawstwie w kraiu naszym, „Themis Polska” 1830, t. VII.
Heylman A., Wywod zasad ogólnych nauki prawa i prawodawstwa, „Themis Polska” 1830, t. VII.
Hoffman K.B., O stanie nauki prawa w naszym kraju, „Themis Polska” 1828, t. I.
Hube J., Wywód praw spadkowych słowiańskich (Wywód spadków podług dawnych praw słowiańskich), „Themis Polska” 1830, t. VIII, s. 454.
Hube R., Krotki rys historyi literatury prawa, [w:] idem, Opera, t. I, Varsaviae 1905.
Hube R., Niektóre uwagi nad historyą nauki prawa, [w:] idem, Opera, t. I, Varsaviae 1905.
Hube R., O stanie nauki prawa w naszych czasach, [w:] idem, Opera, t. I. Varsaviae 1905.
Hube R., Uwagi nad systematem Kodexu cywilnego francuskiego, „Themis Polska” 1829, t. V.
Kołłątaj H., Uwagi nad teraźniejszem położeniem tej części Ziemi Polskiej, którą od Pokoju Tylżyckiego zaczęto zwać Księstwem Warszawskiem, Lipsk 1808.
Maciejowski W.A., Ogłoszenie prenumeraty, „Themis Polska” 1829, t. V.
Maciejowski W.A., Uwagi nad artykułem 960 K.C., „Themis Polska” 1830, t. VII.
Mowa J.W. Małachowskiego, Prezesa Senatu przy otwarciu Seymu miana w Senacie dnia 10 Marca 1809, „Gazeta Korrespondenta Warszawskiego i Zagranicznego”, 1809, nr 21 (Dodatek).
[J.U. Niemcewicz], Przestroga dla społziomków na rok 1809, Wrocław 1808.
Szaniawski F.K., O usposobieniach potrzebnych do uczenia się prawa, Warszawa 1808.
Szaniawski F.K., Statyka prawa, czyli nauka porównywań w prawie, Warszawa 1819.
Szaniawski F.K., Wiadomości początkowe w nauce prawa, Warszawa 1817.
C. Z[aborowski], Jurysprudencya sądu kassacyinego Xięstwa Warszawskiego i związek instytucyi kassacyinéy z ogólném życiem prawném w kraju, „Themis Polska” 1829, t. 6.
[C. Zaborowski], Rozbiór krytyczny dzieła pod tytułem: Upominek pogrobowy ś.p. Kazimierza Pliszki Podlesianina; rzecz o sukcessii…, „Themis Polska” 1829, t. VI, poszyt II.

Литература
Gałędek M., Does war deepen distrust toward the state? Reorientation of the Polish political thought under the influence of Napoleonic wars, [w:] Del siglo XIX al XXI. Tendencias
y debates: XIV Congreso de la Asociación de Historia Contemporánea, coord. M. Moreno Seco, eds. R. Fernández Sirvent, R.A. Gutiérrez Lloret, Alicante 2019.
Gałędek M., The problem of non-adaptability of national legal heritage. Discussion on the reform of civil law in Poland in the course of work of Reform Committee in 1814, „Romanian Journal of Comparative Law” 2017, vol. 8, issue 1.
Gałędek M., Klimaszewska A., A Controversial Transplant? Debate over the Adaptation of the Napoleonic Code on the Polish Territories in the Early 19th Century, „Journal of Civil
Law Studies” 2018, vol. 11, no. 2.
Grynwaser H., Demokracja Szlachecka. 1795–1831, [w:] idem, Pisma, t. I, Wroclaw 1951.
Grynwaser H., Kodeks Napoleona w Polsce, [w:] idem, Pisma, t. I, Wroclaw 1951.
Iłowiecki M., Okręty na oceanie czasu. Historia nauki Polskiej do 1945 roku, Warszawa 2011.
Jakubowski J., Pierwszy wykład prawa na Uniwersytecie Warszawskim, „Palestra” 1959, t. 3, nr 2–3(14–15).
Konic H., Nowy przyczynek do dziejów kodeksu Napoleona w Polsce, „Gazeta Sądowa Warszawska” 22 III 1903; 18 V 1903.
Kraushar A., W setną rocnicę Kodeksu Napoleona, „Gazeta Sądowa Warszawska” 28 V 1908, nr 22.
Kresin O.V., Comparative Legal Studies: 1750 to 1835. Approaches to Conceptualization, ed. and transl. by W.E. Butler, London 2019.
Litauer J.J., Memoriał J.W. Bandtkiego o prawie hipotecznym z roku 1818, Warszawa 1915.
Litauer J.J., Przeciwnicy Kodeksu, „Gazeta Sądowa Warszawska” 28 V 1908, nr 22.
Mecke Ch.E., Dyskurs o zasadniczej myśli prawniczej w „Themis Polskiej” (1828–1830) na tle programu historycznej szkoły prawa w Niemczech, „Forum Prawnicze” 2018, nr 3 (47).
Pomianowski P., Główne nurty ideologiczno-metodologiczne w środowisku warszawskich prawników przed wybuchem powstania listopadowego, „Zeszyty Prawnicze UKSW” 2011, t. 11, nr 4.
Pomianowski P., Początki polskiego czasopiśmiennictwa prawniczego. Seria pierwsza „Themis Polskiej”, Warszawa 2015.
Pomianowski P., Postulat narodowego charakteru prawa w pracach kodyfikacyjnych doby Królestwa Kongresowego, „Czasopismo Prawno-Historyczne” 2019, t. LXXI, z. 1.
Rosner A., Tradycja i nowoczesność w nauczaniu prawa. Doświadczenie Rzeczypospolitej szlacheckiej i Szkola Prawa w Księstwie Warszawskim, [w:] Nauka i nauczanie prawa. Tradycja i przyszłość, red. H. Izdebski, Warszawa 2009.
Smyk G., Polska myśl administracyjna w XIX wieku, [w:] Dzieje biurokracji na ziemiach polskich, t. III, cz. 2, red. A. Górak, K. Latawiec, D. Magier, Lublin–Siedlce 2010.
Sobociński W., Jan Wincenty Bandtkie obrońcą Kodeksu Napoleona, „Rocznik Lubelski” 1960, t. 3.
Szymaniec P., Nauka prawa jako działalność pro bono. Uwagi na temat polskiej nauki prawa w latach 1807–1831, [w:] Pro publico bono – idee i działalność, red. M. Marszał, J. Przygodzki, Wrocław 2016.
Wierzbicki A., Europa w polskiej myśli historycznej i politycznej XIX i XX wieku, Warszawa 2009.
Witkowski W., Warszawa jako ośrodek polskiej nauki prawa w dobie zaborów, „Krakowskie Studia z Historii Państwa i Prawa” 2015, t. 8, z. 1.
Zarzycka A., Próby zmian prawa rzeczowego z Kodeksu Napoleona w Królestwie Polskim w latach 1815–1818, „Krakowskie Studia z Historii Państwa i Prawa” 2008, t. 2.
Кресін О.В., Становлення теоретичних засад порівняльно-правових досліджень у другій половині XVIII – першій третині ХІХ століття: компаративна концептуалізація, Київ 2017.

Правовые акты
Ustawa Rządowa. Prawo uchwalone dnia 3 Maia, Roku 1791, Warszawa 1791.

Spis treści