Studia z Dziejów Państwa i Prawa Polskiego XXIII, Kraków 2020

Justyna Bieda

dr, Uniwersytet Łódzki

ORCID: 0000-0003-0231-7936

Praca lekarzy w więzieniach Królestwa Polskiego – na podstawie akt Rządu Gubernialnego Radomskiego

s. 293-316

DOI: 10.48269/2450-6095-sdpipp-23-015

Streszczenie

W pierwszej połowie XIX w. na kanwie europejskiego nurtu humanizacji wykonywania kary pozbawienia wolności pojawiły się koncepcje polskich reformatorów penitencjarnych, np. J.U. Niemcewicza, K. Potockiego, czy F. Skarbka – ich postulaty w dużej części dotyczyły konieczności poprawy warunków sanitarnych w więzieniach, a przede wszystkim stworzenia systemu opieki lekarskiej nad osadzonymi. W odpowiedzi władze rządowe podjęły pewne realne działania. I tak postanowieniem Księcia Namiestnika z 17 września 1823 r. została zatwierdzona Instrukcja więzienna wydana przez Komisję Rządową Spraw Wewnętrznych i Duchownych. Wprowadzała ona nie tylko obowiązek organizacji w więzieniach lazaretów, ale także utrzymywania na stałym etacie lekarza. Weszli oni w skład służby więziennej, a tym samym zaliczono ich w poczet pracowników służby cywilnej Królestwa Polskiego. Jednakże brak zapewnienia odpowiednich funduszy, jak i mała liczba wykwalifikowanych medyków spowodowały, iż wprowadzenie w życie przepisów więziennych było trudne. Przez cały okres istnienia Królestwa Polskiego władze administracyjne borykały się z problemem zapewnienia odpowiedniej obsady lekarskiej w lazaretach więziennych.

Słowa kluczowe: Królestwo Polskie, więzienie, opieka medyczna, lekarze, szpital więzienny, urzędnik państwowy

Summary

The work of doctors in prisons of the Kingdom of Poland: based on the files of the Governorate of Radom in the State Archives

In the first half of the 19th century, the concepts of Polish penitentiary reformers (e.g. J.U. Niemcewicz, K. Potocki, or F. Skarbek) appeared. These demands largely related to the need to improve sanitary conditions in prisons, and above all to create a medical care system for inmates. In response, the government authorities took some real steps. And so, by the decision of the Prince Governor of September 17, 1823, the prison instruction issued by the Government Commission for Internal and Clergy was approved. It introduced not only the obligation to organize lazaret prisons, but also to keep a doctor on a permanent basis. They were included in the prison service, and thus included among the civil servants of the Kingdom of Poland. However, the lack of adequate funding and the small number of qualified medics made implementation of prison regulations difficult. Th roughout the entire period of the existence of the Kingdom of Poland, the administrative authorities struggled with the problem of ensuring adequate medical staff in prison hospitals.

Key words: Kingdom of Poland, prison, medical care, doctors, prison hospital, government official

Bibliografia / Bibliography
Źródła archiwalne
Archiwum Państwowe w Radomiu, zespół nr 58/45/0: Rząd Gubernialny Radomski, sygn. 10672 – Ustanowienie lekarza przy Więzieniach Policji Poprawczych Wydziału Radomskiego 1818–1898, sygn. 10679 – Ustanowienie lekarza przy więzieniach sandomierskich 1836–1857, sygn. 10675 – Akta lekarzy więzień kieleckich 1849–1865.
Archiwum Państwowe w Kielcach, zespół numer 21/1/0: Rząd Gubernialny Radomski, sygn. 10673 – Akta lekarza więzienia w Chęcinach 1856–1859, sygn. 10674 – Akta felczera więzienia chęcińskiego 1855–1856.

Źródła drukowane
Potocki K., Uwagi do projektu ogólnego i szczególnego ulepszenia administracji i stanu więzień publicznych w Królestwie Polskim, Warszawa 1819.
Skarbek F., O poprawie moralney winowayców w więzieniach, Warszawa 1822.

Akty prawne
Zbiór Przepisów Administracyjnych Królestwa Polskiego, Wydział Spraw Wewnętrznych, cz. VI, t. I, IV, Warszawa 1868.
Dziennik Praw Królestwa Polskiego, t. 2, 19, 53.

Opracowania
Czołgoszewski J., Opieka medyczna w więzieniach Królestwa Polskiego (1815–1914), „The Prison Systems Review” 2019, vol. 103, nr 2, s. 107–126.
Demidowicz T., Zakłady karne w Królestwie Polskim 1815–1830, [w:] W kręgu zainteresowań naukowych profesora Tadeusza Mencla, red. A. Koprukowniak, Lublin 1999, s. 209–219.
Gałędek M., System rekrutacji wykwalifikowanych kadr urzędniczych w konstytucyjnym Królestwie Polskim, „Miscellanea Historico-Iuridica” 2014, t. XIII, z. 1, s. 117–141.
Górny J., Elementy indywidualizacji i humanizacji karania w rozwoju penitencjarystyki, Warszawa 1996.
Kaczyńska E., Człowiek przed sądem. Społeczne aspekty przestępczości w Królestwie Polskim, Warszawa 1994.
Kaczyńska E., Ludzie ukarani. Więzienia i system kar w Królestwie Polskim 1815–1914, Warszawa 1989.
Niemcewicz J.U., O więzieniach publicznych, czyli Domach Pokuty rzecz krótka, Warszawa 1818.
Senkowska M., Kara więzienia w Królestwie Polskim w pierwszej połowie XIX wieku, Wrocław 1961.
Okolski A., Wykład prawa administracyjnego oraz prawa administracyjnego obowiązującego w Królestwie Polskim, t. I, Warszawa 1880.
Smyk G., Administracja publiczna Królestwa Polskiego w latach 1864–1915, Lublin 2011.
Smyk G., Korpus urzędników cywilnych w guberniach Królestwa polskiego w latach 1867–1915, Lublin 2004.
Stankiewicz Z., Królestwo Polskie 1815–1863, [w:] Historia państwa i prawa Polski, t. III: Od rozbiorów do uwłaszczenia, red. J. Bardach, M. Senkowska-Gluck, Warszawa 1981.
Witkowski W., Historia administracji w Polsce 1764–1989, Warszawa 2007.
Witkowski W., Komisja Rządowa Sprawiedliwości w Królestwie Polskim 1815–1876, Lublin 1986.

Spis treści