Studia z Dziejów Państwa i Prawa Polskiego XXIV, Kraków 2021

Jan Widacki

prof. dr hab., Krakowska Akademia im. Andrzeja Frycza Modrzewskiego

ORCID: 0000-0001-9174-3501

Stosowanie narkoanalizy przez polski kontrwywiad w latach 30. XX wieku

s. 13-30

DOI: 10.48269/2450-6095-sdpipp-24-001

Streszczenie

Idea wykorzystania narkoanalizy dla celów śledczych zrodziła się wkrótce po tym, jak chirurdzy zaczęli stosować narkozę do usypiania pacjentów przed operacją. Prawdopodobnie pierwsza propozycja przesłuchania pacjenta pod narkozą, w sprawie kryminalnej, miała miejsce w USA w roku 1879, w głośniej sprawie morderstwa Benjamina Nathana. W latach 20. XX w., lekarz z Teksasu, dr Robert E. House, zaproponował wykorzystanie
skopolaminy dla celów śledczych. W latach 30., w Scientific Crime Detection Laboratory (Laboratorium Naukowego Wykrywania Przestępstw) Uniwersytetu Northwestern w Chicago przeprowadzano eksperymenty ze skopolaminą, a ich rezultat uznano za „całkiem satysfakcjonujący”. Od czasu tego eksperymentu, skopolaminę nazywano „serum prawdy”. W literaturze brak dowodu na to, że przed II wojną światową jakakolwiek służba państwowa na świecie stosowała narkoanalizę w celach kontrwywiadowczych. Tak więc stosowanie przez Oddział II Sztabu Głównego WP, począwszy od 1935 r., narkoanalizy przy przesłuchiwaniu osób podejrzanych o szpiegostwo, było pionierskie w skali światowej. Oddział II od 1935 r. stosował przy przesłuchiwaniu nieprzyznających się do winy osób podejrzewanych o szpiegostwo „zastrzyki osłabiające wolę”. Pionierem tej metody był kpt. dr Ludwik Krzewiński. Początkowo w zastrzykach tych podawano morfi nę w kompozycji z pilokarpiną, następnie stosowano już skopolaminę wytwarzaną w laboratorium Oddziału II, gdzie uzyskiwano ją z nasion lulka czarnego. Faktu stosowania narkoanalizy nie ujawniano sądom, jej wyników nie traktowano jako dowodów, a jedyne wykorzystywano w celach operacyjnych.

Słowa kluczowe: narkoanaliza, Oddział II Sztabu Głównego WP, II Rzeczpospolita, kontrwywiad

Summary

The use of narcoanalysis by Polish counterinelligence in the 1930s.

The initial idea to use narcoanalysis for investigation purposes originated soon after surgeons began using narcosis (sedation) to induce sleep before surgery. Perhaps the first suggestion to interrogate a patient under narcosis in a criminal case occurred in the case of murder of Benjamin Nathan in New York in 1879. In the 1920s, Dr Robert E. House, a physician from Texas, suggested to use scopolamine in criminal investigations. In the 1930s, the Scientific Crime Detection Laboratory at Northwestern University in Chicago experimented with scopolamine, and considered the results „fairly satisfactory”. At that time, Calvin Goddard was the fi rst to call scopolamine the „truth serum”.
There is no proof in literature that any state services in the world routinely used narcoanalysis before the Second World War. Therefore, there are fair grounds to believe that its routine use by the Polish counterintelligence while interrogating people suspected of espionage in the 1930s was among the first such cases in the world. Beginning with 1935, the Second Department of the General Staff of the Polish Armed Forces used „injections weakening the will” of the interrogated: first morphine combined with pilocarpine, and later – scopolamine. The head of the Polish project to use narcoanalysis for „weakening the will” was Cpt. Ludwik Krzewiński M.D. The fact of using narcoanalysis was not disclosed to the courts, its results were not treated as an evidence, and were only used for operational purposes.

Key words: narcoanalysis, The Second Department of the General Staff , The Second Republic of Poland, counterintelligence

Bibliografia / Bibliography
Źródła archiwalne
Archiwum IPN, BU, sygn. 0298/525.
Archiwum IPN, BU, sygn. 0298/524.
Archiwum IPN, BU, sygn. 0330/230/4.
Archiwum Akt Nowych, zespół nr 842 Prokuratura Generalna w Warszawie, sygn. 21/75, I.
Centralne Archiwum Wojskowe (WBH-CAW), Teczka personalna L. Krzewińskiego, sygn. 1769/89/2710 AP.
Opracowania
Brzeziński W., Chirurgia i specjalności zabiegowe w XIX–XX wieku, [w:] Historia medycyny, red. T. Brzeziński, wyd. 4, PZWL, Warszawa 2015, s. 318–354.
Buxton D.W., Th e Use of Scopolamine, Morphine, Atropine, and Similar Drugs by Hypodermic Injection before Inhalation Anaesthesia, „Proceedings of the Royal Society of Medicine” 1911, Vol. 4 (Section of Anesthetics), s. 43–56.
Cozanitis D.A., One hundred years of barbiturates and their saint, „Journal of Royal Society of Medicine” 2004, Vol. 97, No. 12, s. 594–598.
Despres L.M., Legal Aspects of Drug-Induced Statements, „Th e University of Chicago Law Review” 1947, Vol. 14, No. 4, s. 601–616.
Dession G.H., Freedman L.Z., Donnelly R.C., Redlich F.C., Drug-Induced Revelation and Criminal Investigation, „Th e Yale Law Journal” 1953, Vol. 62, No. 3, s. 315–347.
Dubicki T., Samodzielny Referat Techniczny (SRT) Oddziału II Sztabu Generalnego (Głównego) Wojska Polskiego. Geneza, organizacja i personalia, [w:] Sekretna wojna. Z dziejów kontrwywiadu II RP, red. Z. Nawrocki, Wydawnictwo Zysk i S-ka, Poznań 2015, s. 221–237.
El-Seedi H.R. et al., Prehistoric peyote use: Alkaloid analysis and radiocarbon dating of archaeological specimens of Lophophora from Texas, „Journal of Ethnopharmacology” 2005, Vol. 101, No. 1–3, s. 238–242.
Farmakologia. Podręcznik dla studentów medycyny, red. A. Danysz, R. Gryglewski, wyd. 2, PZWL, Warszawa 1982.
Horrible Murder. Benjamin Nathan, the Broker, Assassinted in His Own House, „The New York Times”, July 30, 1870.
Geis G., In Scopolamine Veritas, „Journal of Criminal Law and Criminology” 1959, Vol. 50, No. 4, s. 347–357.
Granatowicz J., Narkoza dożylna z zastosowaniem „evipanu-natrium”, „Wiadomości Terapeutyczne” 1934, R. VI, nr 3, s. 99–105.
House R.E., The Use of Scopolamine in Criminology, „Texas State Journal of Medicine” 1922, Vol. 18, s. 256–263; przedruk: „American Journal of Police Science” 1931, Vol. 2, No. 4, s. 328–336.
House R.E., Why ‘truth serum’ should be made legal, „Medico Legal Journal” 1925, Vol. 42, s. 138–148.
Inbau F., Scientific Evidence in Criminal Cases: II. Methods of Detecting Deception, „Journal of Criminal Law and Criminology” 1934, Vol. 24, No. 6, s. 1140–1158.
Jay M., Mescaline: A Global History of the First Psychedelic, Yale University Press, New Haven, CT 2019.
Jurczyk W., Sikorski M., Anestezjologia w Wielkopolsce, „Anestezjologia Intensywna Terapia” 2001, nr 2, s. 110–114.
Keys T.E., The History of Surgical Anesthesia, Wood Library – Museum of Anesthesiology, Park Ridge, IL 1996.
Kinzer S., Poisoner in Chief: Sidney Gottlieb and the CIA Search for Mind Control, Henry Holt and Co., New York 2019.
Logan J.C., The use of scopolamine in anaesthesia, „The American Journal of Nursing” 1905, Vol. 6, No. 3, s. 166–170.
Kłodziński S., Zbrodnicze doświadczenia farmakologiczne na więźniach obozu koncentracyjnego w Oświęcimiu, „Przegląd Lekarski” 1965, nr 1, s. 42–44.
Morcom A.F., Scopolamine-Morphine-Atropine as an Adjunct in Inhalation Anaesthesia, „Proceedings of the Royal Society of Medicine” 1913, Vol. 6 (Section of Anesthetics), s. 62–66.
Nathan-Kazis J., A Death in the Family, „Tablet Magazine” January 13, 2010, https://www.tabletmag.com/sections/community/articles/a-death-in-the-family [dostęp: 17.02.2021].
Obóz koncentracyjny i zagłady Oświęcim, „Biuletyn Głównej Komisji Badania Zbrodni Niemieckich w Polsce” 1946, t. 1, s. 63–130.
Olbrycht J.S., Sprawy zdrowotne w obozie koncentracyjnym w Oświęcimiu, [w:] Okupacja i medycyna, red. J. Smolińska, Książka i Wiedza, Warszawa 1975.
Orzeszko T., Relacja chirurga z obozu oświęcimskiego, [w:] Okupacja i medycyna, red. J. Smolińska, Książka i Wiedza, Warszawa 1975.
Posner P., Farmaceuta z Auschwitz. Historia zwyczajnego zbrodniarza, tłum. M. Szymonik, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2019.
Rafiński T., Uśpienie za pomocą „Evipan-Natrium”, niepublikowana praca doktorska, Uniwersytet Poznański, 1938.
Rinde M., Stranger than Fiction: Is there any truth serums?, December 2, 2015, https://www.sciencehistory.org/distillations/stranger-than-fiction [dostęp: 9.03.2021].
Schmidt E.A., Über Scopolamin (Hyoscin), „Archiv der Pharmazie” 1892.
Schneiderlin E., Eine neue Narkose, „Ärztliche Mitteilungen aus und für Baden” 1900, Bd. 10, s. 101–103.
Serocca P., General Intravenous Anæsthesia with Evipan-Sodium, „British Journal of Anaesthesia” 1934, Vol. 12, No. 1, s. 28–32.
Sheedy Ch.E., Narcointerrogation of a Criminal Suspect, „Journal of Criminal Law, Criminology, and Police Science” 1959, Vol. 50, No. 2, s. 118–123.
Späth E., Über die Anhalonium-Alkaloide: I. Anhalin und Mazcalin, „Monatshefte für Chemie und verwandte Teile anderer Wissenschaften” 1919, Bd. 40, Nr. 2, s. 129–154.
Sterkowicz S., Zbrodnie hitlerowskiej medycyny, Wydawnictwo Bellona, Warszawa 1981.
Storm van Leeuwen W., von Szent Györgyi A., On Scopolamine-Morphine Narcosis, „Journal of Pharmacology and Experimental Th erapeutics” 1921, Vol. 18, No. 6, s. 449–454.
Thorwald J., Stulecie detektywów, tłum. W. Kragen, K. Bunsch, wyd. 2, Wydawnictwo Literackie, Kraków 1992.
Who Killed Benjamin Nathan?, Murder by Gaslight, www.murderbygaslight.com/2013/08/who-killed-benjamin-nathan.html [dostęp: 17.02.2021].
Widacki J., Szuba-Boroń A., Sprawy o szpiegostwo przed sądami wileńskimi w okresie II RP, Oficyna Wydawnicza AFM, Kraków 2020.
Winter A., The Making of „Truth Serum”, „Bulletin of the History of Medicine” 2005, Vol. 79, No. 3, s. 500–533.

Spis treści