Studia z Dziejów Państwa i Prawa Polskiego XXIV, Kraków 2021

Anna Kargol

dr hab., prof. KAAFM, Krakowska Akademia im. Andrzeja Frycza Modrzewskiego

ORCID: 0000-0002-3127-3955

Prawo i władza państwowa wobec wolnomularstwa w II RP. Wolnomularstwo w II RP wobec władzy państwowej i prawa

s. 49-63

DOI: 10.48269/2450-6095-sdpipp-24-003

Streszczenie

Celem artykułu jest zaznaczenie najważniejszych relacji i zależności pomiędzy bytem polskiej masonerii regularnej okresu międzywojennego oraz odnośnymi przepisami prawa polskiego i jego stosowaniem w praktyce. Ukazuje on zawiłości prawne, niejasne przepisy dotyczące działalności stowarzyszeń wpływające na nieukończony proces legalizacji działalności lóż. Przedstawione zostały także zasadnicze kwestie dotyczące relacji lóż z władzą państwową. Omówiono akt prawny rozwiązujący zrzeszenia wolnomularskie w 1938 r., oraz jego konsekwencje.

Słowa kluczowe: wolnomularstwo polskie, wolnomularstwo II RP, status prawny lóż wolnomularskich, relacja wolnomularstwo – władza państwowa

Summary

State Power of Second Polish Republic towards Freemasonry. Freemasonry towards State Power of Second Polish Republic.

The purpose of this article is to highlight the most important relationships and dependencies between the existence of Polish regular freemasonry in the interwar period and the relevant provisions of Polish law and its application in practice. It shows the legal complexities and unclear regulations concerning the activities of associations that affect the unfinished process of legalizing the activities of the lodges. Fundamental issues concerning the relationship between the lodges and state power were also presented. The legal act dissolving the Masonic associations in 1938 and its consequences were discussed.

Key words: Polish Freemasonry, Freemasonry of the Second Polish Republic, legal status of Masonic lodges, relation between Freemasonry and state authority

Bibliografia / Bibliography
Opracowania
Cegielski T., Dekret Prezydenta RP z dnia 22 listopada 1938 roku, „Ars Regia” 1993, R. II, nr 1(2) s. 85–87.
Cegielski T., Gniadek W., Wielka Loża Narodowa Polski wobec wyzwań i problemów epoki. Dwa dokumenty (ca. 1927 oraz 1937), „Ars Regia” 2012/2013, R. XIII, nr 20, s. 189–206.
Czapiński W., Prawo o stowarzyszeniach. Z komentarzami, rozporządzeniami wykonawczymi, dekretem o pracowniczych związkach zawodowych i innymi przepisami oraz instrukcjami, Warszawa 1933.
Gdulewicz E., Konstytucja kwietniowa z 1935 roku. Mity i rzeczywistość, Książka i Wiedza, Warszawa 1985.
Gniadek W., Niemieckie loże wolnomularskie w Drugiej Rzeczpospolitej, dysertacja doktorska napisana pod kierunkiem prof. J. Szczepańskiego, obroniona na Wydziale Historycznym Akademii Humanistycznej w Pułtusku dnia 24 stycznia 2019 r.
Hass L., Dwa dokumenty międzywojennego wolnomularstwa polskiego – lata trzydzieste, „Ars Regia” 1997, R. VI, nr 1/2 (11/12), s. 191–206.
Hass L., Stanisława Stempowskiego spotkania z policją polityczną w 1938 i 1940 roku. Dwa nie opublikowane fragmenty Pamiętników S. Stępowskiego, „Ars Regia” 1994, R. III, nr 2, s. 87–111.
Hass L., Zasady w godzinie próby. Wolnomularstwo w Europie Środkowo-Wschodniej 1929–1941, PWN, Warszawa 1987.
Kantyka S., Stowarzyszenia w ustroju społeczno-politycznym Polski w latach 1918–1939. Studium historyczno-politologiczno-prawne, Wydawnictwo Uniwersytetu Ekonomicznego, Katowice 2013.
Kargol A., Czarna legenda wolnomularstwa. Fałsz i fakt historyczny w służbie bieżącej polityki, „Państwo i Społeczeństwo” 2008, nr 2, s. 69–81.
Kargol A., Likwidacja lóż B’nei B’rith w Niemczech i Polsce (1933–1938), „Ars Regia” 2010, R. XII, nr 19, s. 159–176.
Kargol A., Strug. Miarą wszystkiego jest człowiek. Biografia polityczna, Oficyna Wydawnicza „Rytm”, Oficyna Wydawnicza AFM Krakowskiej Akademii im. Andrzeja Frycza Modrzewskiego, Warszawa–Kraków 2016.
Kargol A., Gniadek W., The Royal Art of Free Masonry in Poland and in Germany in the First Half of the 20th Century: Relations, Differences, and Similarities, „Bezpieczeństwo. Teoria i Praktyka” 2020, nr 1, s. 149–166.
Koredczuk J., Kwestie prawne związane z rozwiązaniem zrzeszeń wolnomularskich w II Rzeczypospolitej, „Acta Universitatis Wratislaviensis. Prawo” 2016, t. CCCXXI: Studia historycznoprawne, s. 187–201.
Kozłowski L., Parę uwag o masonerii, „Polityka”, 10 lipca 1938, nr 16.
Makowski W., Kodeks karny 1932. Komentarz. Część szczególna, wyd. 2, nakładem Księgarni F. Hoesicka, Warszawa 1933.
Pietrzak M., O ustroju, prawie i polityce II Rzeczypospolitej, wprowadzenie, wybór i redakcja naukowa P. Borecki, C. Janik, Wolters Kluwer, Warszawa 2018.
Waingertner P., „Kosmopolici”, „obcy agenci”, „zdrajcy”. Ze stereotypu wolnomularstwa w II Rzeczypospolitej, „Ars Regia” 1994, R. III, nr 3/4 (8/9) s. 97–110.
Wolnomularstwo w świetle raportu rządu szwajcarskiego, Warszawa 1937.
Akty prawne
Ustawa z dnia 17 marca 1921 r. – Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej, tekst ujednolicony: Dz.U. z 1921 r., nr 44, poz. 267.
Ustawa z dnia 2 sierpnia 1926 r. zmieniająca i uzupełniająca Konstytucję Rzeczypospolitej z dnia 17 marca 1921 r., Dz.U. z 1926 r., nr 78, poz. 442.
Ustawa Konstytucyjna z dnia 23 kwietnia 1935 r., Dz.U. z 1935 r. nr 30, poz. 227.
Dekret Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 22 listopada 1938 r. o rozwiązaniu zrzeszeń wolnomularskich, Dz.U. z 1938 r., nr 91, poz. 624.
Inne
Konstytucja Wielkiej Loży Narodowej Polski z roku 1931, „Ars Regia” 1992, R. I, nr 1, s. 69–84.

Spis treści