Studia z Dziejów Państwa i Prawa Polskiego XXIV, Kraków 2021

Jan Czaja

prof. dr hab., Krakowska Akademia im. Andrzeja Frycza Modrzewskiego

ORCID: 0000-0002-4727-2754

Umowy konkordatowe Polski ze Stolicą Apostolską w okresie do III rozbioru

s. 65-86

DOI: 10.48269/2450-6095-sdpipp-24-004

Streszczenie

Konkordaty są specyficznymi umowami funkcjonującymi w różnych porządkach prawnych: państwowym i kościelnym, a z racji tego, że są zawierane przez dwa podmioty prawa międzynarodowego, Stolicę Apostolską i państwo, są także umowami międzynarodowymi. Umowy konkordatowe zawierane są od niemal tysiąca lat, od roku 1098, i w międzyczasie zmieniały się ich elementy, w tym ich nazwa, przedmiot, treści i język. Różnie interpretowana była w historii natura prawna konkordatów, w zależności kto – państwo czy strona kościelna – jej dokonywał. Umowy konkordatowe towarzyszyły rozwojowi państwowości
w Polsce od samych jej początków. Były konsekwencją chrystianizacji Polski i czynnikiem umacniania porządku państwowego, jedną z podstaw sytuowania Polski w orbicie państw zachodnich i cywilizacji zachodniej. Bywały przedmiotem sporów politycznych w różnych okresach historii. Mimo to Stolica Apostolska i państwo polskie uznawały je w każdej epoce politycznej – także współcześnie – za ważne dla państwa, Kościoła i narodu. Założeniem artykułu jest przedstawienie zarysu prawnej i historycznej problematyki konkordatów, ich istoty i roli w kształtowaniu stosunków państwo – Kościół w różnych okresach państwowości aż do III rozbioru i utraty przez Polskę bytu państwowego.

Słowa kluczowe: konkordaty i umowy konkordatowe, Stolica Apostolska, natura prawna konkordatów, bulle cyrkumskrypcyjne, papież i Kościół rzymskokatolicki, prawo kanoniczne

Summary

Concordat agreements between Holy See and Poland until the Third Partision

Concordats are a specific type of agreements between the Holy See and sovereign states which function in different legal orders: state and church canon law. The fact that concordats are the conventions between two subjects of international law they are also recognized as international treaties. The history of concordats is almost one thousand years old, dates from 1098 and they are still used by both sides to regulate the matters in common interests. In meantime it have been changed the names, forms, matters and language of concordats, but it did not changed the legal nature and essence of concordats. The history of Polish statehood is closely interrelated with different forms of agreements between Catholic Church and state authorities. Concordats were the consequences of Christianity adoption by Poland having impact on its close cultural relations with Western Europe. The interpretation and execution of concordats in Poland have been sometimes the cause of conflicts but both the Holy See and the state authorities recognized them through the history as important for State, Church and Nation. The article focuses on description of legal nature of concordats and the history of them in Poland until the Third Partition of country in 1795.

Key words: Concordats and concordat agreements, Holy See, Legal nature of concordats, Pope and Catholic Church, Circumcision bull, Canon law

Bibliografia / Bibliography
Akty prawne
Konkordat pomiędzy Stolicą Apostolską a Rzecząpospolitą Polską, podpisany w Rzymie dnia 10 lutego 1925 r. (ratyfikowany zgodnie z ustawą z dnia 23 kwietnia 1925 r.), Dz.U. z 1925 r., nr 72, poz. 501.
Źródła
Bullarium Poloniae I: 1000–1342,. ed. et cur. I. Sułkowska-Kuraś, S. Kuraś. Romae 1982. „L’Osservatore Romano”, 17.07.1995.
Raccolta di Concordati su materie ecclasiastiche tra la Santa Sede e le Autorità Civili, vol. I: 1098–1914, vol. II: 1915–1954, ed. A. Mercati, Romae 1954.
Schöppe L., Konkordate seit 1800. Originaltext und Deutsche Ubersetzung der geltenden Konkordate, Frankfurt am Main 1964.
Theiner A., Vetera monumenta Poloniae et Lituaniae, t. IV: Ab Innocentio PP. XII usque ad Pium PP. VI 1697–1775, Romae 1864.
Vienna Convention on the Law of Treaties (with annex). Concluded at Vienna on 23 May 1969, No. 18232, https://treaties.un.org/doc/publication/unts/volume%201155/volume-1155-i-18232-english.pdf [dostęp: 28.10.2021].
Volumina Legum, t. V, Wyd. J. Ohryzko, Petersburg 1860.
Opracowania monograficzne
Brzeziński J., O konkordatach Stolicy Apostolskiej z Polską w XVI wieku, Kraków 1893.
Buchała R., Polska – NRD – NRF – Watykan a status quo w Europie: zarys problemu, Katowice 1972 (Zeszyty Naukowe. Śląski Instytut Naukowy, nr 44).
Czaja J., Prawnomiędzynarodowy status Watykanu, Warszawa 1983.
Halecki O., Historia Polski, tłum. z ang. J. Bielatowicz, Z. Kozarynowa, Lublin–Londyn 1992 (Źródła i Monografie. Towarzystwo Naukowe Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, nr 135).
Hinschius P., Staat und Kirche, Freiburg i.B. 1883.
Klafkowski A., Granica polsko-niemiecka a konkordaty z lat 1929 i 1933, Warszawa 1958.
Kutrzeba S., Historia źródeł dawnego prawa polskiego, t. I, Lwów [1925].
Labuda G., Studia nad początkami państwa polskiego, t. II, Poznań 1988 (Historia – Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, nr 140).
Łodyński M., Dokument „Dagome Iudex” a „kwestia sardyńska” w XI wieku, [Kraków] [1911].
Tarquini A.C., Iuris ecclesiastici publici institutiones, Ed. 19, Romae 1906.
Wagon H., Concordats et droit international: fondement, élaboration, valeur et cessation du droit concordataire, Gembleoux 1935 (Dissertationes ad gradum magistri in Facultate Theologica vel in Facultate Iuris Canonici consequendum conscriptae, Ser. 2, T. 29).
Wiślicki J., Konkordat. Studjum prawne, Lublin 1926 (Biblioteka Uniwersytetu Lubelskiego, nr 2).
Włodarczyk T., Konkordaty. Zarys historii ze szczególnym uwzględnieniem XX wieku, Warszawa 1974.
Artykuły i rozdziały w opracowaniach zbiorowych
Blanco A.M., Derecho interpotestativo ecclesiástico (naturaleza de las normas de fuente externa sobre materia eclesiástica), „Revista de Estudios Políticos” 1973, Nº 187, s. 227–274.
Briere Y. de la, Le Droit concordataire dans le nouvelle Europe, „Recueil des Cours de l’Academie de droit international de la Haye” 1938, t. 63, s. 371–466.
Burczak K., Dagome Iudex jako prototyp konkordatów, „Roczniki Nauk Prawnych” 2019, t. 29, nr 1, s. 23–50.
Czaja J., Nowy ład międzynarodowy i jego wpływ na bezpieczeństwo, [w:] Bezpieczeństwo międzynarodowe. Aspekty metodologiczne i systemowe, red. P. Bajor, Kraków [cop. 2020], s. 49–67.
Delos J.T., Le Traité du Lateran et la situation juridique nouvelle de la Papaute’, „Revue Générale de Droit International Public” 1929, Nº 36, s. 452–478.
Hinschius P., Staat und Kirche, „Neue Folge” 1884, vol. 7(26), s. 124–139.
Klafkowski A., Prawo międzynarodowe a Stolica Apostolska, „Życie i Myśl” 1963, nr 11–12, s. 3–34.
Krukowski J., Pojęcie i rodzaje konkordatów, [w:] Konkordaty polskie. Historia i teraźniejszość, red. J. Krukowski, Lublin [cop. 2019], s. 13–34.
Kürbisówna B., Dagome iudex. Studium krytyczne, [w:] Początki państwa polskiego. Księga Tysiąclecia, t. I: Organizacja polityczna, red. K. Tymaniecki, Poznań 1962, s. 362–424.
Rombek T., Papiestwo wobec książąt polskich w dobie rozbicia dzielnicowego (1138–1306), „Pisma Historyczne” 2004, nr 6, s. 61–72.
Szczepaniak D., Wpływ włoskiej reformy prawa małżeńskiego z 1929 roku na projekty Zygmunta Lisowskiego i Jerzego Jaglarza, [w:] Pomniki prawa na przestrzeni wieków, red.
K. Górski, J. Pokoj, D. Szczepaniak, Ł. Szymura, Kraków 2016, s. 203–218.
Uruszczak W., Konkordaty nienazwane i nazwane w Polsce przedrozbiorowej, [w:] Konkordaty polskie. Historia i teraźniejszość, red. J. Krukowski, Lublin [cop. 2019], s. 61–92.
Uruszczak W., Powstanie Uniwersytetu w Krakowie w 1364 roku, „Czasopismo Prawno-Historyczne” 2014, t. LXVI, z. 1, s. 13–40.
Vetulani A., Studya nad tekstami i znaczeniem Statutu Łęczyckiego z r. 1180, Lwów 1932 (Studia nad Historią Prawa Polskiego, t. 13, z. 3).
Adresy internetowe
Accordo Tra La Santa Sede E La Repubblica Italiana Che Apporta Modifi cazioni Al Concordato Lateranense, https://www.vatican.va/roman_curia/secretariat_state/archivio/documents/rc_seg-st_19850603_santa-sede-italia_it.html [dostęp: 4.11.2021].
Inter Sanctam Sedem et Italiae Regnum Conventiones. Initae die 11 februarii 1929, www.vatican.va/roman_curia/secretariat_state/archivio/documents/rc_seg-st_19290211_patti-lateranensi_it.html [dostep: 2.11.2021].
United Nation Treaty Collection, https://treaties.un.org [dostęp: 28.10.2021].
Ziejka F., Najpiękniejszy klejnot w koronie Kazimierza Wielkiego. Uniwersytet Krakowski w dziejach kultury polskiej, wykład inauguracyjny, https://www.uj.edu.pl/documents/10172/e0772df0-23af-405b-afd6-92cbbe54a179 [dostęp: 4.11.2021].

Spis treści