Studia z Dziejów Państwa i Prawa Polskiego XXVI, Kraków 2023

Sławomir Godek

dr hab., prof. UKSW, Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie

ORCID: 0000-0002-4927-1894

Powrót emigranta, czyli o pierwszych doświadczeniach i działalności Michała Kleofasa Ogińskiego w Rosji w 1802 roku

s. 209-227

DOI: 10.48269/2450-6095-sdpipp-26-011

Streszczenie

Michał Kleofas Ogiński, były podskarbi litewski, targowiczanin, a następnie powstaniec kościuszkowski, zrujnowany konfiskatą dóbr po upadku insurekcji, powrócił na Litwę w 1802 r. po ośmiu latach emigracji. Magnat podjął natychmiast starania o uporządkowanie swych spraw majątkowych. W szczególności starał się objąć zarząd podupadłych dóbr swego stryja Franciszka Ksawerego Ogińskiego i zabezpieczyć je dla swych dzieci. W związku z tym, że nie udało mu się porozumieć ze zniedołężniałym krewniakiem, Ogiński szukał pomocy u gubernatora mińskiego Zachara Karniejewa, a potem w Petersburgu. W stolicy udało mu się nawiązać kontakty na dworze cesarskim, a nawet złożyć odpowiedni memoriał na ręce Aleksandra I. Przychylność monarchy sprawiła, że Ogiński uzyskał w latach 1802–1804 kilka ukazów, które uczyniły pole do uporządkowania jego niezwykle zawikłanych spraw majątkowych.

Słowa kluczowe: Michał Kleofas Ogiński, Rosja, sprawy majątkowe, gubernie litewskie, emigracja polska

Summary

The return of the emigrant, or the first experiences and activities of Michał Kleofas Ogiński in Russia in 1802

Michał Kleofas Ogiński, former treasurer of Lithuania, a member of Targowica Confederation and later a Kościuszko insurrectionist, ruined by the confiscation of his estates after the fall of the uprising, returned to Lithuania in 1802 after eight years of exile. The magnate immediately made efforts to put his property affairs in order. In particular, he tried to take over the administration of the decaying estate of his uncle, Franciszek Ksawery Ogiński, and secure it for his children. Having failed to communicate with his infirm relative, Ogiński sought help from the governor of Mińsk, Zachar Karneyev, and then in St. Petersburg. In the capital, he managed to establish contacts at the imperial court and even submitted a relevant memorandum to Alexander I. The monarch’s favour enabled Ogiński to obtain several ukases in 1802–1804, which made room for the sorting out of his extremely intricate property affairs.

Key words: Michał Kleofas Ogiński, Russia, property matters, Lithuanian governorates, Polish emigration

Bibliografia / Bibliography
Źródła rękopiśmienne
Biblioteka Polskiej Akademii Umiejętności i Polskiej Akademii Nauk w Krakowie: rkps, 4474, 4475, 4478, 4481, 4489; 4494, 4498, 4501, 4502, 4504.
Archiwum Zamku Królewskiego w Warszawie – Muzeum: Zbiór listów Michała Kleofasa Ogińskiego, rkps, D II.
Lietuvos valstybės istorijos archyvas, Vilnius: F. 378, BS 1783–1798, 29.; F. 378, BS 1802, 82; 97; 200.; F. 1177, ap. 1, 61; 81; 5075; 5095; 5196; 5796; 5808; 6349.; F. 1274, ap. 1.

Źródła drukowane
Pamiętniki Michała Ogińskiego o Polsce i Polakach od roku 1788 aż do końca roku 1815, t. 2–3, nakł. Księgarni Jana Konstantego Żupańskiego, Poznań 1870–1872.
Smoleński W., Emigracja polska w latach: 1795–97 (Materiały historyczne), „Przegląd Historyczny” 1910, t. 11, z. 1, s. 63–95.

Literatura
Abrjanow S., Bennigsen Leontij Leontijewicz, [hasło w:] Russkij Biograficzeskij Słowar, t. 2, S. Peterburg 1900, s. 700–712.
Bekleszow Aleksandr Andrejewicz, [hasło w:] Russkij Biograficzeskij Słowar, t. 2, S. Peterburg 1900, s. 671–673.
Godek S., Kilka uwag o roli Michała Kleofasa Ogińskiego w zabiegach delegacji szlachty litewskiej w Petersburgu w latach 1810–1811, „XVIII amžiaus studijos” 2016, t. 3: Lietuvos
Didžioji Kunigaikštystė Iššūkiai. Laimėjimai. Netektys, s. 127–151.
Godek S., O stanie i potrzebach guberni litewskich w roku 1810 w świetle protokołów czynności delegacji szlacheckiej w Petersburgu, „Zeszyty Prawnicze” 2014, t. 14, nr 3, s. 37–86.
Izdebski H., Litewskie projekty konstytucyjne z lat 1811–1812 i ich wpływ na Konstytucję Królestwa Polskiego, „Czasopismo Prawno-Historyczne” 1972, t. 24, z. 1, s. 93–136.
Korowicki A., Proces graniczny, nakł. J. Zawadzkiego, Wilno 1827.
Kukiel M., Próby powstańcze po trzecim rozbiorze 1795–1797, Kraków 1912 (reprint: Wydawnictwo Kurpisz, Poznań 2006).
Libiszowska Z., Nowak-Romanowicz A., Ogiński Michał Kleofas, [hasło w:] Polski Słownik Biograficzny, t. 23, Ossolineum, Wrocław 1978, s. 630–636.
Łubieński R., Generał Tomasz Pomian hrabia Łubieński, t. 1, Gebethner i Wolf, Warszawa 1899.
Mościcki H., Dzieje porozbiorowe Litwy i Rusi, t. 1, 1772–1800, nakł. „Kuriera Litewskiego”, Wilno [b.d.].
Mościcki H., Dzieje porozbiorowe Litwy i Rusi, t. 2, z. 1, Księgarnia Gebethnera i Wolfa, Wilno 1913.
Ostrowski A., Żywot Tomasza Ostrowskiego, ministra Rzeczypospolitej, później prezesa senatu Księstwa Warszawskiego i Królestwa Polskiego, [t. II] obejmujący rys wypadków krajowych od 1811 roku do 1817, nakł. Krystyna Ostrowskiego, Lwów 1873.
Smoleński W., Konfederacja targowicka, nakł. autora, Kraków 1903 (reprint: Wydawnictwo Kurpisz, Poznań 2006).
Šmigelskytė-Stukienė R., Mykolas Kleopas Oginskis. Politikas, diplomatas, ministras ir jo pasų kolekcja, Vilniaus edukologijos universiteto leidykla, Vilnius 2013.
Willaume J., Scheda po hetmanie W. Lit. Ogińskim, „Ateneum Wileńskie” 1936, R. 11, s. 173–184.
Załuski A., Michał Kleofas Ogiński. Życie, działalność i twórczość, Polska Fundacja Kulturalna, Londyn 2003.
Żytkowicz L., Rządy Repnina na Litwie w latach 1794–7, Towarzystwo Przyjaciół Nauk w Wilnie, Wilno 1938.

Spis treści